Σάββατο 23 Απριλίου 2016

Λουτράκι: Η ιστορία πίσω από το "Άνδρος" - Το βυθισμένο πλοίο που βρίσκεται στους καταρράκτες

Ποιά είναι η ιστορία του πλοίου "Άνδρος" που θα καθαρίσουν οι Loutraki Divers...


Στις 24 Απριλίου 1941, ένα σμήνος από γερμανικά βομβαρδιστικά εμφανίστηκε από τα Γεράνια όρη και βομβάρδισε κοντά στην ακτή του Λουτρακίου το «Ανδρος», ένα παλιό επιβατηγό ατμόπλοιο που είχε επιταχθεί και μετατραπεί σε πλωτό νοσοκομειακό. Το αποτέλεσμα υπήρξε τραγικό. Η κατάδυση, η έρευνα και το κείμενο που ακολουθεί, αποτελούν ελάχιστο φόρο τιμής στους πεσόντες....



Η φύση έχει αρχίσει σιγά σιγά να κυριαρχεί πάνω στο ναυάγιο, καθώς πλήθος από σφουγγάρια έχουν καλύψει στο σύνολό τους τις λαμαρίνες

Aρκετά χρόνια πριν, κάνοντας μια βόλτα με τον παππού μου στην παραλία του Λουτρακίου, φθάνοντας στο σημείο που σήμερα βρίσκονται τα ιαματικά λουτρά και οι καταρράκτες, μου διηγήθηκε μια ιστορία από τον καιρό του πολέμου. Αρτοποιός από μικρό παιδί, συνήθιζε κάθε πρωί να μεταφέρει ψωμί στα ξενοδοχεία που υπήρχαν στην περιοχή του παλιού «Καζινό», κοντά στις ιαματικές πηγές (στην περιοχή που βρίσκονται σήμερα οι καταρράκτες). Κατά τον καιρό του B’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα ξενοδοχεία της περιοχής λειτουργούσαν ως νοσοκομεία.

Η μεταφορά των τραυματιών γινόταν από θαλάσσης, για πρακτικούς λόγους, και τη δουλειά αυτή είχε αναλάβει το «Aνδρος», ένα παλιό επιβατηγό ατμόπλοιο μήκους 260 ποδιών, που για τις ανάγκες του πολέμου είχε επιταχθεί και μετατραπεί σε πλωτό νοσοκομειακό με δυνατότητα περίθαλψης 185 ασθενών. Eίχε πλοίαρχο τον Μιλτιάδη Θ. Κανάρη. Το πρωί της 24ης Απριλίου 1941, ενώ ο παππούς μου μετέφερε ψωμί στα ξενοδοχεία, ένα σμήνος από γερμανικά βομβαρδιστικά εμφανίστηκε από τα Γεράνια όρη και βομβάρδισε το «Aνδρος», παρά το γεγονός ότι έφερε ευδιάκριτα τα χαρακτηριστικά του νοσοκομειακού (βαμμένο με λευκό χρώμα και με ευδιάκριτους κόκκινους σταυρούς, τόσο στα πλευρά όσο και στο κατάστρωμά του). Το αποτέλεσμα του βομβαρδισμού υπήρξε τραγικό. Τουλάχιστον τρία μέλη του πληρώματος, αλλά και δύο από τους νοσηλευτές που εκείνη την ώρα φρόντιζαν τους τραυματίες έχασαν τη ζωή τους, ενώ το «Aνδρος» βυθίστηκε κοντά στην ακτή, στη σημερινή του θέση.



Το επιβατηγό πλοίο "Ανδρος" 

Του παραπάνω βομβαρδισμού είχε προηγηθεί το ίδιο πρωί ο βομβαρδισμός ενός ακόμη πλωτού νοσοκομειακού, του «Πολικός», ενός ατμόπλοιου που επίσης είχε επιταχθεί για τις ανάγκες του πολέμου, στον κόλπο των Μεθάνων, με αποτέλεσμα επίσης τη βύθισή του, ευτυχώς χωρίς απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, σε μια σειρά από συνολικά τέσσερις ανενεξήγητους βομβαρδισμούς πλωτών νοσοκομειακών. 
Είχε προηγηθεί ο βομβαρδισμός του πλωτού νοσοκομειακού «Αττική» στην περιοχή Καφηρέα (Κάβο Ντόρο) κατά τη διάρκεια της νύχτας μεταξύ 11ης και 12ης Απριλίου, που υπήρξε και το πιο τραγικό περιστατικό, καθώς είχε αποτέλεσμα το θάνατο 28 ανθρώπων. Στο ίδιο διάστημα, ένα τέταρτο πλωτό νοσοκομείο, το οποίο μετέφερε από την Πρέβεζα 350 τραυματίες, βομβαδίζεται και υφίσταται μεγάλες ζημιές, έξω απο το Μεσολόγγι. Ακόμη θυμάμαι την περιγραφή του παππού για τον πανικό που ακολούθησε τη στιγμή του βομβαρδισμού στο Λουτράκι.

Παρόμοιες περιγραφές υπάρχουν και στα αρχεία του Ερυθρού Σταυρού από την έκθεση του δ/ντή του 6ου Στρατιωτικού Νοσοκομείου Λουτρακίου, αρχιάτρου Ανδρ. Μάνεση: «... Kατά τας τελευταίας ημέρας, οπότε αι γερμανικαί φάλαγγες είχον προωθηθεί, κύματα αλλεπάλληλα Γερμανικών αεροπλάνων περιίπταντο του Ισθμού της Κορίνθου και διήρχοντο εκ Λουτρακίου μεταβαίνοντα εις Eλευσίνα, Πειραιά, Αθήνας. Επομένως το Νοσοκομείο ευρίσκετο εν διαρκή καθ’ όλην την ημέρα συναγερμώ. 
Oλαι δε αι υπηρεσίαι, αλλαγαί τραυματιών, διανομή συσσιτίου εγίνοντο εις τα καταφύγια. Κατά τας ημέρας αυτάς, διεκρίθησαν διά τον ζήλο και την ψυχραιμίαν των αι αδελφαί του Ερυθρού Σταυρού, Μαυρουδή, Μπότση, Παπαδάκη, η Προϊσταμένη Ψυχαλινού και η Προϊσταμένη του Τμήματος Ψυχαγωγίας Τσαμαδού, αίτινες παρ’ όλον τον επακολουθήσαντα βομβαρδισμό υπό Γερμανικών αεροπλάνων καθέτου εφορμήσεως του πλωτού Νοσοκομείου “Ανδρος” εν πλήρει ημέρα, αγκυροβολημένου προ του 1ου Παραρτήματος (Πηγή Καραντάνη) και της Κωμοπόλεως του Λουτρακίου και του Σταθμού αυτού, εξ ων βομβαρδισμών υπήρξαν τρία θύματα εκ του πληρώματος του “Ανδρος” και δύο εκ του προσωπικού του Νοσοκομείου, περιήρχοντο αύται τα Παραρτήματα, ενοσήλευον και επεριποιούντο τους τραυματίας...».



Η φαντασία εν δράσει: ένας μικρός σταυρός ανάμεσα σ' ένα κοπάδι καλόγριες 

Αρκετά χρόνια αργότερα, σε μια συζήτηση που είχα με τον Γιώργο Αλεξόπουλο και τον Κώστα Ζουρνατζή αποφασίσαμε να βουτήξουμε και να διαπιστώσουμε αν όντως υπάρχει στην περιοχή ναυάγιο και σε τι κατάσταση βρίσκεται. Η έρευνα ξεκίνησε από συζητήσεις με ντόπιους ψαράδες, για το αν γνωρίζουν κάτι σχετικό. Από αυτές διαπιστώσαμε ότι όντως υπάρχει ναυάγιο στην περιοχή, αλλά υπήρξαν και αντικρουόμενες απόψεις. Κάποιοι υποστήριζαν ότι είναι όντως το ναυάγιο του «Aνδρος», ενώ άλλοι μιλούσαν για ένα μεγάλο αλιευτικό που είχε βουλιάξει εκεί.

Η αναζήτηση συνεχίστηκε και σιγά σιγά άρχισε να συγκεντρώνεται ένας όγκος πληροφοριών που μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ναυάγιο όντως υπάρχει και είναι το «Aνδρος». Στην ομάδα προστέθηκε και ο Νεκτάριος Κατριβέσης, εκπαιδευτής αυτοδυτών από την Πάτρα, με τις δικές του πληροφορίες γι’ αυτό. Τέλος, σε μια συζήτηση που είχαμε με τους υπευθύνους του καταδυτικού κέντρου «Yellow Submarine» στο Λουτράκι, ο Γιάννης Κότσιφας μου περιέγραψε ότι, σε μια βουτιά του, είχε δει ένα μεγάλο εξαεριστήρα που λόγω όγκου δεν μπορούσε να είναι από το ψαροκάικο το οποίο του είχαν πει ότι είχε βυθιστεί στην περιοχή. Αποφασίσαμε λοιπόν ότι άξιζε τον κόπο μια επίσκεψη και κατάδυση. 
Oι πληροφορίες ότι στην περιοχή επικρατούν ισχυρά ρεύματα, που σε συνδυασμό με το λασπώδη βυθό δημιουργούν συνθήκες πολύ κακής ορατότητας, επιβεβαιώθηκαν. Από την πρώτη κατάδυση ο παράγοντας ορατότητα δεν στάθηκε αρωγός των προσπαθειών μας. Στις περισσότερες καταδύσεις η ορατότητα δεν ξεπερνούσε τα 3-4 μέτρα κάνοντας δύσκολη την προσπάθεια φωτογράφησης του ναυαγίου. 

Αυτό βρίσκεται κοντά στην ακτή σε ένα σχεδόν επίπεδο βυθό, κομμένο σε μεγάλα κομμάτια, τα οποία είναι βυθισμένα κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στην παχιά λάσπη του βυθού. Το μέγιστο βάθος του ναυαγίου δεν ξεπερνάει τα 23 μέτρα, ενώ το ρηχότερο σημείο του βρίσκεται περίπου στα 19 μ.

Από την πρώτη επίσκεψη επιβεβαιώσαμε ότι το ναυάγιο είχε «βουτηχτεί» κάποια στιγμή τη δεκαετία του ’50. Το μεγαλύτερο μέρος του είχε κοπεί και ανελκυστεί για να χρησιμοποιηθεί για λαμαρίνες, μια πρακτική που έχει χρησιμοποιηθεί εκτενώς στη χώρα μας, καταστρέφοντας ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης ιστορίας μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα ναυάγια, κυρίως του B’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελούν τους υγρούς τάφους πολλών ανθρώπων. Μια ολόκληρη σειρά από καταδύσεις ακολούθησε, χωρίς να μπορέσουμε να βρούμε συνθήκες κατάλληλες για φωτογράφηση. Σε αυτές προχωρήσαμε σε μετρήσεις και κρατήθηκαν σημειώσεις για το ναυάγιο και αρχικά σχέδια για τη μελλοντική απεικόνισή του. 
Η θέση τού «Aνδρος» είναι παράλληλη με την ακτογραμμή και, ουσιαστικά, είναι χωρισμένο σε τρεις μεγάλους σωρούς από λαμαρίνες. Σε όλη την περιοχή γύρω από το ναυάγιο, καθώς και στην περιοχή της πλώρης του, υπάρχουν πολλά βαρέλια, ενώ σημαντικός είναι και ο αριθμός των αεραγωγών που υπάρχουν διασκορπισμένοι γύρω.



Παιχνίδι με το φως και τις σκιές 

Το ναυάγιο, λειτουργώντας ως τεχνητός ύφαλος, έχει συγκεντρώσει μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας. Oι λαμαρίνες του έχουν καλυφθεί στο σύνολό τους από μεγάλο αριθμό σφουγγαριών (κυρίως του είδους Caloria elegans), ενώ σε μεγάλους αριθμούς, στο σύνολο του ναυαγίου, μπορεί κανείς να συναντήσει σπειρογράφους (Sabella spallanzani). Στις λαμαρίνες του βρίσκουν επίσης καταφύγιο μικρά και πιο μεγάλα ψάρια, από τις γνωστές σε όλους μας καλόγριες (Chromis-chromis), τους σαργούς (diplodus sargus sargus), τους γύλους (Coris julis), μέχρι και πιο μεγάλα πελαγίσια ψάρια, όπως ένα μεγάλο κοπάδι από μαγιάτικα (Seriola dumerili), ψάρια διαίτερα συνηθισμένα σε περιοχές ναυαγίων, που μας συντρόφευαν κατά τη διάρκεια τριών από τις καταδύσεις που πραγματοποιήσαμε εκεί. Αξιοσημείωτη είναι και η μικροζωή που φιλοξενεί το ναυάγιο με πλήθος από γυμνοβράγχια, καρκινοειδή κ.ά.

Παράλληλα με τις καταδύσεις, ο Γιώργος ανέλαβε το κομμάτι της συγκέντρωσης πληροφοριών γύρω από το «Aνδρος». Με διαδοχικές επισκέψεις στην Εθνική Bιβλιοθήκη, στη Bιβλιοθήκη της Βουλής, στα γραφεία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, στα αρχεία της εφημερίδας «Βραδυνή» μπόρεσε και βρήκε στοιχεία γύρω από το ναυάγιο, το πλήρωμά του, αποσπάσματα από εφημερίδες της εποχής που ανέφεραν το βομβαρδισμό κ.ά., καθώς και περιγραφές του. Τα πλωτά νοσοκομειακά είναι συνήθως επιβατηγά πλοία που επιτάσσονται για τις ανάγκες του αγώνα. Στην ελληνική ιστορία πάντοτε υπήρξαν επίτακτα. Το καθεστώς των πλοίων αυτών ρυθμίζεται από διεθνείς συμβάσεις πολέμου, όπως η Συνθήκη της Γενεύης. Eτσι χαρακτηρίζονται «απυρόβλητα», καθιστάμενα σεβαστά από τους εμπολέμους. Η επίθεση εναντίον ενός πλωτού νοσοκομείου θεωρείται έγκλημα πολέμου.

Πολλά θα μπορούσαμε να πούμε, γενικώς, για τη σπουδαιότητα των ναυαγίων ως μνημείων της ιστορίας μας, καθώς και για το πώς θα έπρεπε να διαφυλαχθούν και παράλληλα να γίνουν γνωστές πτυχές που παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό. Πτυχές που πολλές φορές δείχνουν τη δύναμη και τη θέληση της ψυχής σε περιόδους ιδιαίτερα δύσκολες για το έθνος. Θα περιοριστούμε στην πρόταση του να δούμε με τι σεβασμό αντιμετωπίζουν στο εξωτερικό παρόμοια μνημεία, φέρνοντας στο φως ιστορίες ανθρώπων που έγραψαν το όνομά τους στις σελίδες της ιστορίας των λαών. Μόνο η παρουσίαση τέτοιων ναυαγίων θα βοηθήσει στην ανάδυσή τους από τη λήθη στην οποία έχουν βυθιστεί επί πολλά χρόνια. Η παρουσίαση αυτή αποτελεί έναν ελάχιστο φόρο τιμής.

κείμενο: γιάννης δημαρέσης,γιώργος αλεξόπουλος φώτο:γιάννης δημαρέσης
δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική έκδοση της ελευθεροτυπίας
Πηγές:
l «Τα ναυάγια των ελληνικών θαλασσών», του ναυάρχου ε.α. Χ. Ντούνη,
τόμος Α’, Εκδόσεις Finatec A.E.,
l Eφημ. Βραδυνή, Κυριακή 13 Απριλίου 1941
l Eφημ. Βραδυνή, Παρασκευή 25 Απριλίου 1941
l «Η Ιστορία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού»,
Ξενοφώντα Πανταζίδη, τόμος Α’

Δεν υπάρχουν σχόλια: